Anadolu kadınları müdafaa-i vatan cemiyeti nedir, kim kurdu, üyeleri kimler?

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti nedir, kim kurdu, üyeleri klmler? Sorusu Cumhurbaşkanı Erdoğan, Sivas’ta Sivas Kogresi’nin 100. Yılı nedeniyle yaptığı konuşmada gerçekleşti. Milli mücadele yıllarında kurulan cemiyet vatan savunmasına rol aldı. Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti nedir, kim kurdu, üyeleri kimler? sorusunun yanıtını sizler için araştırdık…

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti nedir, kim kurdu, üyeleri kimler?

Anadolu kadınlarının vatan savunması için Sivas’ta kurulan cemiyetin adı Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’dir. Bu cemiyet Vali Reşit Paşa’nın hanımı Melek Hanım’ın başkanlığında kurulmuştur. Kadınlar mücadele döneminde biriktirdiklerini bu cemiyete verdiler.

Düşman işgallerini büyük bir hassasiyet ve dikkatle izleyerek itilaf devletleri ve İstanbul Hükümetine karşı zaman zaman protestonameler yayımlayan, Milli Orduya para ve mal yardımı kampanyaları açan, Milli Mücadele için Anadolu’ ya geçenlere kutlama mesajları gönderen bu cemiyet, Kurtuluş Savaşı boyunca Türk kadınlığının iftihar edeceği büyük hizmetler görmüştür. Anadolu Kadınları Müdafaa- i Vatan Cemiyeti hizmetleri esnasında daimi surette Heyet- i Temsiliye ve Ankara Hükümeti ile ilişkilerini sürdürmüş ve Mustafa Kemal Atatürk’ ün büyük takdirini kazanmıştır.

 O dönemde Sivas Valisi olan Vali Reşit paşa 1868 yılında Şam’da doğmuştur. 1888 yılında Mülkiye’yi bitirdikten sonra çeşitli Eğitim hizmetlerinde görev almış, 1906 yılında Serez Sancağı Mutasarrıflığına atanmıştır. Bu görevde iken Rumeli Beylerbeyi (Paşalık) unvanını kazanır. İttihat ve Terakki Partisinin gizli çalışmalarına katılır. II. Meşrutiyet öncesinde Sultan II. Abdulhamit’e çektiği ültimatom telgrafı ile yurt çapında ün kazanır. II. Meşrutiyetin ilanından sonra Valiliğe yükselir. Sırasıyla Edirne, Cezair-i Bahri-yi Sefid, Manastır, Ankara, Kastamonu Valiliklerinde bulunur. Daha sonra Sadrazam Talat Paşa tarafından görevden alınır. Ancak; 1916 yılı seçimlerinde Ergani mebusluğuna seçilir. 28 Aralık 1918 de Meclis- i Mebusan’ın dağılmasından sonra açıkta kalır ve ailesini geçindirmekte büyük sıkıntılar yaşar. Hürriyet ve İtilaf Partisinin kurduğu Hükümet Reşit Paşa’yı Sivas Valiliğine atar. Paşa 11 Haziran 1919 da Sivas’ ta göreve başlar. Reşit Paşa iyi bir devlet adamı aynı zamanda iyi bir düşünür ve yazardı. Hatıraları Milli Mücadele tarihimizin Büyük Nutuk’tan sonra en önemli kaynak eserlerinden biridir.

Sivas Kongresi sonrası Mustafa Kemal’in Sivas’ ta bulunduğu bir sırada Sivaslı vatansever kadınlar Müdafaa- i Vatan Cemiyeti adıyla bir dernek kurdular. Çok yüksek bir kültür düzeyi, sorumluluk ve özveri hisleri göze çarpan hanımefendiler, kararlı bir çaba içinde çalıştılar. Bu kararlarını birkaç gün sonra İrade- i Milliye Gazetesinin 8 Kasım 1335 (1919) Pazartesi gün ki 15 numaralı sayısında yayınlanan haberle cemiyetin kuruluşunu kamuoyuna ilan ettiler. Haberde aynen şöyle denilmektedir: “ Sivas hanımları geçen Cuma günü Numûne Mektebi’nde ( Çifte Minarenin karşısındaki bahçe içinde iken zamanla yıkılmıştır) toplanarak memleketin bütünlüğünü ve istiklâlini müdafaa uğrunda bütün Anadolu’nun birliği için çalışmak üzere bir birlik kurmuşlardır.”

Daha sonra bu kuruluşu Mustafa Kemal Paşa’ ya bildirildiğinde “Maksat Vatanı Müdafaadır. Bu teşebbüsün birinciliği şerefini kazandıkları için, Sivaslı Hanımefendileri tebrik ediyorum.” demiştir. O zamanki Sivas Valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Reşit Hanım'ın başkanlığında 26 Kasım 1919 da Valiliğe resmen başvuruda bulundular. 9 Aralık 1919 tarihinde kuruluş onayını aldılar. 16 kişilik yönetim kurulu oluşturuldu. 800 tane de üyesi vardı.Genel Merkezi Sivas olan derneğin yoğun çalışmaları sonucu daha sonra Kangal, Viranşehir, Kayseri, Eskişehir, Kastamonu, Erzincan, Amasya, Burdur, Konya, Yozgat, Bolu, Aydın ve Niğde ‘de şubeleri açılmıştır.

 Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’nin beyannamesi 26 Kasım 1919 tarihinde Sivas Valiliğine verilmiş, 7 Aralık 1919 tarihinde ise iki nüsha cemiyet tüzüğü de sunularak yasal işlemin tamamlanması istenmiştir. Sivas Valiliği 9 Aralık 1919 tarihli yazısı ile Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’nin kuruluşunu onaylamıştır. Cemiyet, resmen onaylanmadan önce 28 Kasım 1919 tarihinde kurucuları tarafından Valilikten izin alınarak Sivas Numune Mektebi’nde Sivas kadınlarının iştiraki ile bir genel toplantı düzenlenmiş ve cemiyetin kurulduğu halka duyurulmuştur. Bu toplantı sonucu Padişaha, Sadrazam’ a ve Dahiliye Nazır’ına telgraflar çekilerek Cemiyetin amacı açıklanmış, yurdumuza ve milletimize karşı yapılmakta olan haksızlıkların düzeltilmesi için; hükümetçe gerekli girişimlerde bulunulması istenmiştir. Cemiyet aynı gün İstanbul’daki Amerika, İngiltere, Fransa ve İtalya siyasi temsilcilerine de protesto niteliğinde birer telgraf göndermiştir. (Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, Kutu:2-3,Dosya:1,Fihrist:22)

 Sivas Valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Reşit Hanım'ın başkanlığında kurulan Sivas Anadolu Kadınları Müdafaa- i Vatan Cemiyeti’nin 28 Kasım 1919 da düzenlediği Genel Toplantıdaki konuşması:

 “Muhterem Hemşirelerim ! Bugün buraya toplanmaktaki maksadımız, memleketimiz hakkında biraz görüşmek, dertleşmek, ağlaşmak, Cenab-ı Hakka yalvarmak, lazım gelirse Vatanın müdafaası için hatta ölüme bile katlanmaktır. Çünkü İstiklâlini kaybeden bir millet, en büyük rahata nail olsa bile artık o memleketin sahibi değildir, esiridir. Bir insan küçük bir evin hanımı olmayı elbet büyük bir evin hizmetçisi olmaya tercih eder. Hâlbuki memleketini kaybetmek, hizmetçilikten de esaretten de güçtür. İzmir’ in muvakkat bir işgali esnasında bile dindaşlarımıza ne hakaretler yapıldığını görüyoruz. Hâlbuki biz daha istiklâlini muhafaza eden, parlak bir tarihe sahip olan bir milletiz. Hulâsa hemşirelerim, bizim için ya ölüm- ya istiklâl! Bunu düşünerek ‘Anadolu Kadınları Müdafaa- i Vatan Cemiyeti’ namı ile sırf seslerimizi, memleketimizi parçalamak isteyenlere işittirmek için delâletinizle bir cemiyet teşkil etmeye karar verdik. Bu cemiyet sırf müşterek hukukunuzu müdafaa edecektir.

 Memleketimizin mukadderatı belli olup sulh imza edilinceye kadar bu cemiyet devam edecektir. Memleketimizin muhafazası için ne lazım gelirse her şeyi yapacak, bütün yaptıklarını ve yapacaklarını yine sizi toplayıp haberdar edecek ve reyinizi alacaktır. Kimleri intihap etmek isterseniz memurin ve yerli haremlerinden intihap ediniz. Yalnız, sizin hukukunuzu mümkün olduğu kadar müdafaa edebilecek liyakatta hanımlar olsun. Maksad-ı teşekkül memleketin müdafaasıdır. Hemen Cenab- ı Hak teşebbüsümüzde muvaffak bil- hayr eylesin. Amin!”

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti'nin tüzüğünde belirtilen 16 kadından oluşan idare heyeti ve üyelerinin isimleri şöyledir.

 1-Reise- i Ulâ: Melek Reşit Sivas Valisi Reşit Paşanın hanımıdır. 1887 yılında doğmuş.1909 yılında Reşit Paşa ile evlenmiştir. 1924’te eşini kaybettikten sonra, çocukları Atatürk’ ün emirleri ile yatılı okullara yerleştirilmiştir. Melek Reşit Hanım 1958 yılında İstanbul'da 71 yaşında vefat etmiştir.

2- Reise-i Saniye: Samiye Tevfik.

3-Kâtibe-i Mesule: Şefika Kemal.

4-Veznedar: Nasuhzade Emine.

5-Heyet-i İdare Azası: Hamdi Bey Refikası Nuriye.

6- “ “ :Rahmi Bey Refikasi Nuriye.

7-“ “ :Muhsin Paşazade Meşhude.

8-“ “ :Türkeşzade Ömer Efendi Refikasi Ferruh

9-“ “ :Nasuhzade Sezai Efendi Refikası Şerife

10-“ “ :Bayrakzade Nafia Sermühendisi Bey Refikası Emine Emin

11- “ “ :İstinaf Müddeiumumisi Bey Refikası Neyyire Ziya

12-“ “ :Sabık Polisi Müdür Bey Refikası Müşfika Kamer

13-“ “ :Darüleytam Müdüresi Makbule Zelife Rıza

14-“ “ :Kolordu Sertabibi Bey Refikası Bahire Nuri

15-“ “ :Biçki Salonu Müdüresi Tacürrical Ali

16- “ “ :Telgraf Başmüdürü Refikası Memduha Lütfi

17- Aza: Emirbeyzade Emir Paşa Refikası Hatice

18- “ :Baytarzade Hakkı Bey Refikası Nakime

19- “ :Belediye Tabibi İlyaszade Ziya Bey Refikası Huriye

20- “ :Mukabilzade Hayriye

21- “ :Küçükağazade Raif Bey Kerimesi Belkız

22- “ : Başçavuşzade Dr. Remzi Bey Refikası Kevser Azmi

23- “ :Orman Müdürü Sabit bey Refikası Nasriye

24- “ :İstinaf Azası Hafız Efendi Refikası Şahver

25- “ :Binbaşı Mehmet Ali Bey Refikası Münevver

26- “ :İstinaf Azası Avni Bey Kerimesi Şayan

27- “ :İstinaf Ceza Reisi Bey Refikası Hicaze

28- “ :Sulh Hâkimi Beyin Refikası Ülfet

29- “ :Serbaytar Binbaşı Alirıza Bey Refikası Feriha

30- “ :Merhum Kondüktör Şükrü Efendi Haremi Ayşe

31- “ :İnas Mektebi Baş Muallimesi Fatma Feriha

32- “ :Sabuncuzade Osman Efendi Kerimesi Kadriye

33- “ :Ziraat Bankası Müdür Bey Refikası Habibe

34- “ :Eşraftan Müezzinzade Refikası Rabia

35- “ :Maarif Müdürü Bey Refikası Fetanet

36- “ :Sıhhıye Müdürü Bey Refikası Şaziye

37- “ :Şube Mühendisi Beyin Refikası Nafize

38- “ :Küçükağazade Refikası Refika

39- “ :Tüccardan Habibzade Hacı Sabri Efendi Haremi Şerife

40- “ :Gülşahzade Refikası Saniye

41- “ :Abdi Efendizade Refikası Fethiye

42- “ :Şükrüzade Refikası Ziynet

43- “ :Muhasebe-i Hususiye Müdürü Refikası Şefika

44- “ :Pirtalazzade Ziya Efendi Refikası Hayriye

45- “ :Emir Paşa Efendizade Naile

46- “ :Kahya Emin Oğullarından Halis Turgut bey Refikası Latife

47- “ :Hacı Abubekirzade Osman Efendi Refikası Fatma

48- “ :Sığırcızade Hayri Efendi Refikası Latife